Parafia Św. Kazimierza

Szaty ministranta

Komża – powstała ze skrócenia alby. Początkowo używano jej podczas wspólnego odmawiania Liturgii Godzin (brewiarza), a później, od XIV w. także do innych funkcji liturgicznych, do których nie była wymagana alba. Obecnie nie można używać komży zamiast alby, gdy wkłada się ornat czy dalmatykę. Podobnie jak alba oznacza czystość. Komże w naszej parafii noszą ministranci oraz kandydaci na ministrantów.

Sutanka(rewerenda) – długa szata w kolorze zgodnym z kolorem ornatu szyta na wzór sutanny kapłańskiej. Sutankę noszą ministranci.

 

Szaty wspólne dla diakona, prezbitera i biskupa

Alba – długa, biała szata sięgająca kostek z długimi rękawami wywodzi się z rzymskiej tuniki. Tradycyjnie wykonywano ją z lnu. Obecnie można używać także innych białych tkanin. Nazwa „alba” wywodzi się właśnie z jej białego koloru. W wiekach średnich ozdabiano ją koronkami i haftami. Biała alba jest symbolem czystości duszy będącej w stanie łaski uświęcającej. To symbol wszystkich zbawionych przez Krew Chrystusa i symbol czystości.

Humerał – powstał ze starożytnej chusty noszonej na ramionach i szyi przez ludzi należących do wyższych warstw społecznych. W liturgii używano go dopiero od IX w. Obecnie nie jest częścią stroju obowiązkową i używa się go w zależności od kroju alby. Ma formę niewielkiej chusty z lnu lub innej tkaniny naturalnej lub syntetycznej, odpowiadającej powadze i świętości liturgii. Symbolicznie humerał miał przedstawiać chustę, którą przewiązano oczy Chrystusowi w czasie Jego Męki. Natomiast modlitwa, która towarzyszyła kiedyś zakładaniu humerału widziała w nim „hełm zbawienia”. Miał on strzec kapłana przed złymi myślami i złymi słowami w czasie celebracji Mszy świętej.

Pasek – łacińskie cingulum, jest grubym sznurem z frędzlami na obu końcach, którymi przepasuje się albę, gdy jest za szeroka lub za długa. Pasek jest znakiem poświęcenia się na służbę Bogu. Symbolicznie oznacza wstrzemięźliwość i panowanie nad pożądliwościami cielesnymi. W średniowieczu pasek symbolizował ręcznik, którym przepasał się Chrystus, podczas gdy obmywał swoim uczniom nogi. Inna tradycja widziała w nim przedstawienie sznurów, którymi przywiązano Chrystusa do słupa w czasie biczowania.

Stuła – to długa i szeroka wstęga, uszyta z tej samej tkaniny co ornat. Jest to odznaczenie wszystkich duchownych, wywodzące się z insygniów cesarskich. Początkowo używano jej tylko w Galii i w Hiszpanii. W roku 633 IV Synod w Toledo orzekł, ze stuła jest odznaczeniem biskupa, prezbitera i diakona. Biskup i prezbiter noszą stułę zawieszoną na szyi i zwisającą swobodnie z przodu. Diakon natomiast zakłada stułę na kształt szarfy z lewego ramienia ukośnie do prawego boku. W liturgii stuła oznacza władzę i godność urzędu kapłańskiego. Symbolizuje także godność chrześcijańską i szatę godową wszystkich powołanych do życia wiecznego w Królestwie Bożym.

Szaty diakona

Dalmatyka – w starożytności była zaszczytnym i honorowym strojem. Powstałą w połowie II wieku w Dalmacji. Traktowana była jako wyjątkowa tunika i senatorska szata. Od czasów cesarza Konstantyna, czyli od IV wieku nosili ją papieże i rzymscy diakoni. Klasycznym strojem liturgicznym diakona dalmatyka stała się w IX wieku. Początkowo była to długa i szeroka szata nie przepasana i mająca krótkie rękawy. Potem, podobnie jak ornat uległa skróceniu i przecięto ją z obydwu boków, łącznie z rękawami. Pierwotnie była koloru białego z czerwonymi, pionowymi pasami, biegnącymi od ramion do dołu, z przodu i z tyłu. Od XIII wieku kolor dalmatyki dostosowano do koloru ornatu. Dalmatyka jest znakiem urzędu diakona i oznacza zaszczyt oraz honor jego posługi Chrystusowi.

Szaty kapłana

Ornat – szata używana przy celebracji Mszy św. Powstał ze starożytnego rzymskiego płaszcza, który miał formę dzwonową z niewielkim otworem na głowę i bez rękawów. Od XIII wieku ornat zwany także planetą (łac. Paenula). Zaczęto obcinać z boków, aby nie krępował ruchów rąk w czasie sprawowania czynności liturgicznych. Natomiast od XVII wieku pozostały tylko dwa płaty materiału z przodu i z tyłu. W poszczególnych epokach ornaty ozdabiano bogatymi haftami i innymi zdobieniami. Na plecach kapłana haftowano znak krzyża, symbol Ofiary Krzyżowej i równocześnie symbol ciężaru służby Bożej. Ornat symbolizuje także Bożą miłość pokrywającą grzechy. Dziś używa się ornatu obszernego i prostego w swojej formie.

Szaty biskupa

Mitra – to uroczyste i liturgiczne nakrycie głowy biskupa. Składa się z dwóch trójkątów połączonych opaską, z dwiema wiszącymi z tyłu taśmami. W czasach starożytnych używano mitry jako nakrycia głowy w pogańskim kulcie bogini Kybele i Mitry. W IX i X wieku używali jej tylko papieże, ale jako stroju nieliturgicznego. Jako liturgiczne nakrycie głowy mitra wspomniana jest w XI wieku, a jej powszechne wejście do celebracji liturgicznych datuje się na wiek XII. Jako strój liturgiczny mitra posiadała różne formy i zdobienia i tak np. w okresie baroku biskup mógł używać w liturgii na przemian aż trzech rodzajów mitry w zależności od ozdób: mitra pretiosa, auriphyrygiata, simplex. Obecnie biskup może używać tylko jednej mitry, ozdobnej albo zwykłej w zależności od rodzaju celebracji liturgicznej.

Pektorał – krzyż noszony na sercu. Jest znakiem opieki Chrystusa, ale też przypomina najważniejszą treść tego, do głoszenia czego powołany jest biskup: Chrystusa i to ukrzyżowanego. Dawniej w biskupich pektorałach instalowano relikwie świętych, traktując je jako obronę przed zakusami wrogów wiary. Współcześnie zrezygnowano z tego elementu krzyża biskupiego. Niegdyś noszenie pektorału było oznaką pobożności. Od XVI wieku noszenie krzyża na piersi jest obowiązkiem biskupów. Na co dzień, podczas zwykłych czynności biurowych czy podróży, biskupi często ubierają zwykłą, czarną  sutannę – taką, jaką nosi każdy kapłan.

Pastorał – laska używana przez biskupa w czasie liturgii. Pastorał, nazywany także baculus, jest najstarszym znakiem siły i władzy. W starożytności laski używali pasterze. Była ona ich znakiem rozpoznawczym. Laska mierząca od 1,20 do 2 m, zakończona na górze kulą lub jakąś symboliczną figurą, albo po prostu zakrzywiona była wyposażeniem człowieka wolnego. Była znakiem przewodzącej i władczej potęgi, a dzięki temu i mocy, która wspiera i chroni. W Piśmie świętym mówi się o lasce w ręku Boga (Ps 23, 4), berle w rękach króla (Ps 45, 7) oraz jest ona znakiem mocy prorockiej (2 Krl 4, 29). Mojżesz trzymał w rękach „laskę Boga” (Wj 4, 20). Sztuka starożytnego Kościoła często przedstawia Chrystusa z laską w ręku. On zwyciężając śmierć panuje nad całym stworzeniem jako Pan i Władca. Chrystus jest Wychowawcą, Pasterzem i Królem trzymającym w swym ręku laskę, którą prowadzi, uzdrawia, ale także i karze. Biskup może pastorału używać we własnej diecezji, a poza nią jedynie za zgodą miejscowego biskupa.  

Pierścień – jako znak władzy świeckiej pojawił się w Hiszpanii w VII wieku. Od XI wieku wręczany jest także biskupom. Niegdyś pełnił on także funkcję pieczęci: odciskany w gorącym wosku był traktowany jak podpis władcy czy też biskupa, uwierzytelniający dokument, pod którym taką pieczęć złożono. Niegdyś biskupi nosili pierścienie tylko podczas czynności liturgicznych. Przepisy z 1984 roku nakazują, by biskup nosił pierścień zawsze, także spełniając obowiązki pozaliturgiczne.

Piuska – jest małą, okrągłą czapeczką koloru fioletowego, nakrywającą czubek głowy biskupa, zarówno w czasie sprawowania liturgii jak i poza nią. Na środku piuski znajduje się mała pętelka, by łatwiej było piuskę zdjąć z głowy. Piuska miała niegdyś znaczenie praktyczne – chroniła przed wychłodzeniem i przeciągami. Dziś najczęściej pozostaje jej jedynie funkcja symboliczna. Oznacza obłok Bożej Obecności i Bożej opieki nad tym, który ją nosi. Przywołuje na pamięć obłok, który spoczął na Syjonie, gdy król Dawid sprowadził Arkę Przymierza do Jerozolimy (2 Krn 5,13), obłok, z którego Bóg mówi o Jezusie: „To jest mój syn umiłowany, Jego słuchajcie” (Mt 7,5), jest też pamiątką włożenia rąk w obrzędzie konsekracji i znakiem Ducha Bożego, mocą którego dokonuje się biskupie przepowiadanie. Biskup nosi piuskę w czasie liturgii i poza nią, choć nie jest ona – jak pektorał i pierścień – obowiązkowym elementem stroju biskupiego. Bez tego nakrycia głowy biskup sprawuje Eucharystię – od modlitwy nad darami, do zakończenia Komunii św.

Paliusz – to biały wełniany pas, połączony ze sobą, zwyczajowo o szerokości kilku centymetrów. Zakładany na ornat na ramiona i opuszczany końcami na piersi i plecy. Ozdobiony jest wyszytymi sześcioma czarnymi równoramiennymi krzyżami, zakończony czarnymi, jedwabnymi fragmentami. Noszony jest wyłącznie jako element stroju liturgicznego, mający podkreślić funkcję i władzę metropolity w zgromadzeniu oraz jego łączność ze Stolicą Apostolską. Posiadanie paliusza przez metropolitów wymagane jest Kodeksem prawa kanonicznego. Metropolita może go nosić wyłącznie we własnej diecezji. Papież natomiast na całym świecie.

Szaty kapłana poza mszą

Kapa – szata liturgiczna zwana nieszpornikiem, używana przez kapłana (w Polsce także diakona) poza mszą świętą, np. w czasie sprawowania sakramentów chrztu czy małżeństwa, wspólnotowej Liturgii Godzin, pogrzebów, nabożeństw paraliturgicznych czy procesji z Najświętszym Sakramentem (np. w czasie uroczystości Bożego Ciała). Jest to rodzaj długiej peleryny sięgającej stóp, zapinanej pod szyją. Zakłada się ją na komżę lub albę oraz stułę. Jej kolor jest uzależniony od sprawowanej czynności lub koloru oficjum.

Welon – wyraz czci, przede wszystkim jako welon naramienny używany przez błogosławiącego monstrancją. Ministant mitry i pastorału także używa welonu trzymając insygnia

Kolory liturgiczne

Kolor	Znaczenie	Okres liturgiczny
fioletowy	Pokuta i Żałoba	Adwent Wielki Post Msze żałobne i pokutne
zielony	Nadzieja	Okres zwykły
czerwony	Krew, Ogień Ducha św, Męczeństwo	Niedziela Palmowa Wielki Piątek Zesłanie Ducha Św. Msze o męczennikach
biały	Czystość i Radość	Wielkanoc, Boże Narodzenie, Święta ku czci Chrystusa i świętych którzy nie byli męczennikami także w czasie pogrzeby dzieci
różowy	Radość ze zbliżających się świąt	III Niedziela Adwentu V Niedziela Wielkiego Postu
złoty	Kolor uroczysty Radość	Może zastąpić wszystkie kolory poza czarnym i fioletowym
czarny	Żałoba i Smutek	Msze pogrzebowe, dawniej także w Wielki Piątek Obecnie zastępowany przez fiolet

Uwaga: Ministranci dopasowują kolor rewerendy do koloru szat kapłana. Przy czym do szat czerwonych, białych i złotych zakładamy czerwone rewerendy.